Richard Stallman και ψηφιακές ελευθερίες

Αποσπάσματα από συνέντευξη στο περιοδικό Βαβυλωνία

27/5/2010 

"Ο Richard M. Stallman (RMS) είναι Αμερικανός προγραμματιστής και ακτιβιστής, διάσημος για τη δράση του σχετικά τις ψηφιακές ελευθερίες. Ήταν αυτός που τον Σεπτέμβρη του 1983 ξεκίνησε το εγχείρημα του λειτουργικού συστήματος GNU, επινοώντας την έννοια του copyleft, και που τον Οκτώβρη του 1985 ίδρυσε το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation), δίνοντας το έναυσμα για τη γέννηση του παγκόσμιου κινήματος του ελεύθερου λογισμικού. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 ως σήμερα, ο RMS συνεχίζει ακούραστα τη δημόσια δράση του για την υποστήριξη του κινήματος και για την υπεράσπιση των ψηφιακών ελευθεριών.

DLN: Τελικά, τι σημαίνει η λέξη “ελεύθερο” και γιατί είναι τόσο σημαντικό να χρησιμοποιείται αντί του προσδιορισμού “λογισμικό ανοιχτού κώδικα”, όταν αναφερόμαστε στο κίνημα ελεύθερου λογισμικού;

RMS: Το ελεύθερο λογισμικό έχει να κάνει με την ελευθερία. Ελεύθερο λογισμικό σημαίνει λογισμικό που σέβεται την ελευθερία σου. Πιο συγκεκριμένα, ελεύθερο είναι το λογισμικό που σου δίνει τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες:

(0) Την ελευθερία να τρέχεις το πρόγραμμα λογισμικού όπως επιθυμείς.

(1) Την ελευθερία να μελετάς και να τροποποιείς τον πηγαίο του κώδικα.

(2) Την ελευθερία να διαμοιράζεις ακριβείς αντιγραφές αυτού.

(3) Την ελευθερία να διαμοιράζεις αντιγραφές του προγράμματος, όπως το έχεις τροποποιήσει.

Στη δεκαετία του ’90, καθώς το ελεύθερο λειτουργικό σύστημα GNU/Linux κέρδιζε σε δημοφιλία, δημιουργήθηκε μία διένεξη στην κοινότητα του ελεύθερου λογισμικού ανάμεσα σε δύο ομάδες με διαφορετικές πολιτικές απόψεις. Υπήρχαν κάποιοι από εμάς που θεωρούσαν σπουδαίες τις αξίες της ελευθερίας και της κοινότητας και κάποιοι που έδιναν βάρος μόνο στη χρηστικότητα του λογισμικού.

Το 1998, η δεύτερη ομάδα επέλεξε το σλόγκαν “λογισμικό ανοιχτού κώδικα”, έτσι ώστε να αποφύγει κάθε αναφορά στην ελευθερία των χρηστών κατά την περιγραφή του ελεύθερου λογισμικού. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούσαν αυτόν τον όρο επιθυμούσαν να αποφύγουν κάθε σύνδεση με την ιδέα της ελευθερίας.

Από το 1998, ο όρος “ελεύθερο λογισμικό” συμβολίζει την καμπάνια μας για ελευθερία και αναφέρεται σε προγράμματα λογισμικού που πληρούν τα παραπάνω κριτήρια αυτής της ελευθερίας. Ενώ ο όρος “λογισμικό ανοιχτού κώδικα” περιγράφει περίπου τα ίδια είδη προγραμμάτων λογισμικού αλλά τονίζοντας μόνο τις χρηστικές τους δυνατότητες.

DLN: Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε διαχειριστές της διαδικτυακής δραστηριότητας των ανθρώπων. Το ότι κάποιες από αυτές τις ιστοσελίδες χρησιμοποιούν ελεύθερο λογισμικό για να καταγράφουν, να επεξεργάζονται και να μορφοποιούν τη δραστηριότητα των χρηστών, δεν αποτελεί για εμάς ανακούφιση αλλά, αντιθέτως, μας βάζει σε σκέψεις.

 DLN: Ποιοι θεωρείς πως είναι οι όροι για τη δημιουργία μίας “ελεύθερης όπως η ελευθερία” υποδομής κοινωνικής δικτύωσης;

 RMS: Το κύριο ζήτημα ηθικής για μία ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης είναι το ότι θα πρέπει να σέβεται την ιδιωτικότητά σου, όπως εσύ θέλεις. Αυτό όμως το ζήτημα είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τα θέματα που αγγίζει το ελεύθερο λογισμικό.

Παρ’ όλα αυτά, τέτοιες ιστοσελίδες θα πρέπει να είναι λειτουργικές και για χρήστες που χρησιμοποιούν αποκλειστικά ελεύθερα λογισμικά. Για παράδειγμα, δεν πρέπει να “τρέχουν” βίντεο σε πρότυπα Flash η MPEG4, γιατί τέτοια πρότυπα προβάλλουν εμπόδια για τα ελεύθερα λογισμικά.

Περαιτέρω, τέτοιες ιστοσελίδες θα πρέπει να διευκολύνουν τους χρήστες να παίρνουν πίσω ή να σβήνουν όλα τα προσωπικά δεδομένα, που έχουν παραχωρήσει.

 DLN: Για πολλούς το επιχειρείν για το ιδιωτικό κέρδος είναι κάτι τελείως διαφορετικό από το να κάνεις καλό στην κοινωνία. Είναι δυνατός ένας συμβιβασμός μεταξύ των δύο μέσα από τις πρακτικές του κινήματος του ελεύθερου λογισμικού; Πού πιστεύεις ότι θα πρέπει να τραβήξουμε τη διαχωριστική γραμμή;

 RMS: Γενικώς, το ιδιωτικό κέρδος δεν είναι κάτι ούτε άξιο επαίνου ούτε κατ’ ανάγκη βλαπτικό. Είναι απλώς ένας τρόπος να κάνεις πράγματα που σου προσφέρουν ευχαρίστηση. Ανάλογα με το ποια πράγματα σου δίνουν ευχαρίστηση, η δραστηριότητά σου μπορεί να είναι είτε άξια επαίνου είτε βλαπτική είτε ηθικά ουδέτερη (π.χ. Αν ξοδέψω μια ώρα σε διάβασμα, αυτό με ευχαριστεί και δεν είναι ούτε άξιο επαίνου ούτε βλαπτικό. Αν ξοδέψω μια ώρα για την καμπάνια υπέρ του ελεύθερου λογισμικού, αυτό και με ευχαριστεί και είναι, κατά τη δική μου γνώμη, άξιο επαίνου).

Η ανάπτυξη ιδιωτικών λογισμικών είναι μία δραστηριότητα κοινωνικά βλαπτική, γιατί εντάσσεται σε ένα σχέδιο κυριαρχίας πάνω στους άλλους. Συμπεριλαμβάνει αναγκαία μία κακομεταχείριση των χρηστών ανεξαρτήτως του κινήτρου που κρύβεται πίσω από αυτή. Όποιο λοιπόν και αν είναι το εσωτερικό κίνητρο –ιδιωτικό κέρδος, κακία ή η απλή επιθυμία για τον έλεγχο των άλλων ή οτιδήποτε άλλο– μία τέτοια δραστηριότητα είναι ανήθικη.

Η ανάπτυξη ελεύθερου λογισμικού είναι ένα παράδειγμα επιχείρησης που δεν βασίζεται στην κυριαρχία πάνω σε άλλους. Οι χρήστες, που επιθυμούν προγράμματα λογισμικού, θα ανακαλύπτουν σε γενικές γραμμές ότι θα πρέπει να πληρώνουν προγραμματιστές να τα γράφουν, επειδή αλλιώς κανείς δεν θα μπει στον κόπο να τα γράψει. Αν οι προγραμματιστές παραδίδουν τα προγράμματα λογισμικού στους χρήστες ως ελεύθερο λογισμικό, θα μπορούν να πληρώνονται χωρίς να κακομεταχειρίζονται τους πελάτες τους.

 DLN: Πιστεύεις ότι υπάρχει μία σύνδεση μεταξύ του ελεύθερου λογισμικού και της δημοκρατίας στην ψηφιακή εποχή; Ποιες είναι κατά τη γνώμη σου οι επιπτώσεις από την ευρεία χρήση ιδιωτικών λογισμικών και “κλειστών” προτύπων σε αυτό το ζήτημα;

RMS: Με το λογισμικό υπάρχουν δύο πιθανότητες: είτε οι χρήστες θα ελέγχουν το πρόγραμμα λογισμικού είτε το πρόγραμμα θα ελέγχει τους χρήστες. Οι χρήστες ελέγχουν το πρόγραμμα, όταν το λογισμικό είναι ελεύθερο. Ένα ιδιωτικό πρόγραμμα ελέγχει τους χρήστες, ενώ το πρόγραμμα αυτό το ελέγχει ο ιδιοκτήτης του. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι τα ιδιωτικά λογισμικά δίνουν στους ιδιοκτήτες του απαράδεκτη κυριαρχία πάνω στους χρήστες.

Ένα πρόγραμμα ελεύθερου λογισμικού αναπτύσσεται δημοκρατικά, υπό τον έλεγχο των χρηστών, επειδή κάθε χρήστης είναι ελεύθερος να συμμετέχει στην κοινωνική απόφαση για το μέλλον αυτού. Αντιθέτως, ένα ιδιωτικό πρόγραμμα λογισμικού αναπτύσσεται υπό τον απόλυτο και αποκλειστικό έλεγχο αυτού που εκάστοτε το αναπτύσσει. Έτσι, η δημοκρατία στην ψηφιακή εποχή απαιτεί απαραίτητα ελεύθερο λογισμικό.

Το ελεύθερο λογισμικό μας προσφέρει έναν επιπλέον τρόπο να αντιστεκόμαστε σε κάποια είδη επιτήρησης και περιορισμού των δραστηριοτήτων μας, που μπορεί να διεξάγονται μέσα από τα λογισμικά τα εγκατεστημένα στους υπολογιστές μας. Πολλά ιδιωτικά λογισμικά έχουν ιδιαίτερα ανήθικα στοιχεία, ώστε να κάνουν κάτι τέτοιο. Τέτοια λογισμικά περιλαμβάνουν τα Windows, το Adobe Flash player, το Macintosh, το iGroan (“iPhone”), το iBad (“iPad”) και το Amazon Swindle (“kindle”). Τα περισσότερα κινητά τηλέφωνα έχουν πίσω πόρτες, που επιτρέπουν μία εταιρεία να εγκαθιστά τροποποιημένο λογισμικό, και τέτοια λογισμικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς επιτήρησης.

Από την άλλη, το ελεύθερο λογισμικό δεν μπορεί να αποτρέψει γενικώς την επιτήρηση και τους τεχνολογικούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, αν χρησιμοποιείς κινητό τηλέφωνο, το σύστημα επικοινωνίας μπορεί να εντοπίζει το στίγμα σου μέσα από την τριγωνοποίηση της θέσης σου, κάθε φορά που το κινητό σου εκπέμπει σήμα. Η ενεργοποίηση του κινητού δεν είναι αναγκαία, για να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Ο μόνος επαρκής τρόπος να αποφεύγεις τον εντοπισμό της θέσης σου είναι να βγάζεις τις μπαταρίες.

Θεωρώ τέτοιες συσκευές εντοπισμού θέσης μία προσβολή κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γι’ αυτό αρνούμαι να έχω μία τέτοια."

[Ολόκληρη η συνέντευξη στο babylonia.gr]